Tiểu sử của nhà thơ Hồ Xuân Hương
Hồ Xuân Hương, một trong những nhà thơ nổi tiếng nhất của văn học Việt Nam, được biết đến với biệt danh “Bà chúa thơ Nôm”. Sáng tác của bà mang đậm chất trào phúng, táo bạo và sâu sắc, phản ánh tinh thần phản kháng và khát vọng tự do trong xã hội phong kiến. Sinh ra vào cuối thế kỷ XVIII, cuộc đời và sự nghiệp của Hồ Xuân Hương gắn liền với những tác phẩm thơ ca độc đáo.
Lịch sử và gia thế Hồ Xuân Hương
Hồ Xuân Hương, một trong những nữ thi sĩ nổi tiếng của văn học Việt Nam, được biết đến với biệt danh “Bà chúa thơ Nôm.” Mặc dù không có tài liệu cổ điển nào ghi chép chi tiết về lai lịch và cuộc đời của bà, nhưng tên tuổi của Hồ Xuân Hương chỉ thực sự được hậu thế biết đến qua cuốn sách “Giai nhân di mặc” của học giả Đông Châu Nguyễn Hữu Tiến, xuất bản tại Hà Nội năm 1916. Điều này đã dẫn đến nhiều tranh cãi về sự tồn tại thực sự của bà.
Gia thế
Theo các nhà nghiên cứu, Hồ Xuân Hương được cho là sinh năm 1772 tại phường Khán Xuân (nay thuộc địa phận Bách Thảo viên, Hà Nội). Bà là con gái của ông Hồ Phi Diễn, một học giả nổi tiếng quê ở Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.
Một số nguồn khác lại cho rằng cha của bà là ông Hồ Sĩ Danh, cũng là một học giả danh tiếng người Quỳnh Đôi. Mẹ của Hồ Xuân Hương là bà lẽ họ Hà, người tỉnh Hải Dương. Tên gọi ban đầu của bà có thể là Hồ Phi Mai, và bút danh Xuân Hương được bà sử dụng trong thơ ca.
Cuộc đời và sự nghiệp
Hồ Xuân Hương đã trải qua tuổi thơ êm đềm tại dinh thự Cổ Nguyệt đường bên hồ Tây, một khu vực phồn hoa bậc nhất Đàng Ngoài. Sau khi cha mẹ qua đời, bà tái hôn nhưng cả hai cuộc hôn nhân đều không viên mãn. Ban đầu, bà làm lẽ của một hào phú tên Tổng Cóc, người rất mến tài năng thơ ca của bà. Tuy nhiên, bà rời đi sau một thời gian chung sống, có thể do cái chết đột ngột của Tổng Cóc hoặc do những dị nghị từ vợ cả và người làng.
Sau đó, Hồ Xuân Hương kết hôn với Tú tài Phạm Viết Ngạn, nhưng hôn nhân này cũng chỉ kéo dài 27 tháng trước khi ông qua đời. Cuộc đời bà sau đó được kể lại qua nhiều giai thoại, nhưng độ chính xác của chúng chưa được xác định rõ.
Cuối đời và nơi an nghỉ
Hồ Xuân Hương được cho là qua đời vào năm 1822. Một số nhà nghiên cứu cho rằng mộ của bà nằm ở nghĩa địa ven hồ Tây, nhưng đến nay, vị trí chính xác của mộ bà vẫn chưa được xác định rõ ràng. Dù đã có nhiều nỗ lực tìm kiếm, mộ của Hồ Xuân Hương vẫn là một bí ẩn.
Tình duyên của nhà thơ Hồ Xuân Hương
Giai thoại về Hồ Xuân Hương
Có nhiều giai thoại truyền miệng về lối sống phong lưu của Hồ Xuân Hương, nổi bật là việc bà được biết đến như một hoa nương với vẻ đẹp và tài năng xuất chúng. Nhiều mối tình thơ mộng của bà được đồn đại liên quan đến các nhân vật như Phạm Đình Hổ, Phạm Thái, Nguyễn Du, Phạm Quý Thích, Nguyễn Hầu, và nhiều người khác.
Mối tình với Tổng Cóc
Tổng Cóc, biệt hiệu của Chánh tổng Nguyễn Bình Kình, tự Công Hòa, là một người quê ở làng Gáp, xã Tứ (nay thuộc huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ). Ông xuất thân từ một gia đình quan lại nhưng không đỗ đạt trong khoa thi. Sau này, ông được thăng chức cai cơ và thường được gọi là Đội Kình. Kết quả của mối hôn nhân này được cho là một đứa trẻ không may qua đời sớm.
Mối tình với Phạm Viết Ngạn
Theo Phạm gia tộc phả và Triệu tông phả, Hồ Xuân Hương sau đó kết hôn với Tú tài Phạm Viết Ngạn, sau này được thăng chức Đồng tri phủ Phân phủ Vĩnh Tường và đổi tên thành Viết Lập. Ông có gốc gác ở hương Trà Lũ, xã Xuân Trung, phủ Xuân Trường, trấn Sơn Nam Hạ. Từ mối hôn nhân này, Hồ Xuân Hương sinh được một người con trai tên Phạm Viết Thiệu.
Giai thoại với Tống Như Mai
Một trong những giai thoại nổi tiếng khác liên quan đến Hồ Xuân Hương là câu chuyện về tình yêu của bà với Tống Như Mai, con trai của một viên quan đầu tỉnh. Như Mai, vốn là một thư sinh thông minh và quyết chí học hành, đã bị cuốn hút bởi vẻ đẹp của Hồ Xuân Hương khi tình cờ gặp bà. Từ đó, anh thường lui tới lớp học nơi bà học tập, nhưng luôn giữ kín tình cảm của mình.
Tuy nhiên, tình yêu giữa Tống Như Mai và Hồ Xuân Hương gặp nhiều trở ngại. Trong một lần cải trang thành phụ nữ để tiếp cận bà, Như Mai đã bị lộ thân phận và phải rời xa bà để tiếp tục học hành. Trong thời gian xa cách, Hồ Xuân Hương kiên nhẫn chờ đợi, từ chối mọi lời cầu hôn khác.
Một ngày nọ, khi Hồ Xuân Hương bị vu oan và sắp bị xử phạt trước công chúng, Tống Như Mai, lúc này đã trở thành một quan chức cao cấp, kịp thời trở về để minh oan cho bà. Cuộc gặp gỡ này kết thúc trong niềm vui và hạnh phúc, khi cả hai cuối cùng đã có thể đoàn tụ và kết hôn trong sự chúc phúc của mọi người.
Dù có nhiều phiên bản khác nhau, các giai thoại về Hồ Xuân Hương đều khắc họa một hình ảnh nữ sĩ tài năng, mạnh mẽ, và giàu tình cảm, người đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người dân Việt Nam qua nhiều thế hệ.
Tác phẩm của Hồ Xuân Hương
Thơ của Hồ Xuân Hương thường được trình bày theo thể thất ngôn bát cú hoặc thất ngôn tứ tuyệt, với bút pháp điêu luyện, nhưng phần chữ Nôm được đánh giá là đặc sắc hơn chữ Hán.
Ý tưởng trong thơ của bà rất táo bạo, thậm chí là điều cấm kỵ đối với lễ giáo đương thời. Hồ Xuân Hương được xem là một hiện tượng độc đáo trong dòng thi ca cổ điển Việt Nam, khi dám đưa ra cái nhìn đối lập với truyền thống đạo đức nhưng vẫn giữ được sự tinh tế, không rơi vào sự suy đồi.
Tập thơ “Lưu hương ký” mang bút danh của Hồ Xuân Hương, do Trần Thanh Mại phát hiện vào năm 1964, bao gồm 24 bài thơ chữ Hán và 28 bài thơ Nôm. Với nghệ thuật điêu luyện, nhà thơ viết về tâm sự và những mối tình của mình.
Tuy nhiên, có một khoảng cách khá xa về phong cách biểu hiện giữa tập thơ Nôm của Xuân Hương và Lưu hương ký. Phần thơ Nôm trong Lưu hương ký có nhiều từ Hán Việt, giọng thơ lại hiền lành, không góc cạnh như trong Xuân Hương thi tập. Vì lý do này, để đảm bảo tính khoa học, các nhà nghiên cứu chủ yếu tập trung vào tập thơ Nôm, trong khi Lưu hương ký được xem như tài liệu tham khảo.
Thơ chữ Hán
- Độ Hoa Phong
- Hải Ốc Trù
Thơ chữ Nôm
- Bánh trôi nước
- Bỡn bà lang khóc chồng
- Cái kiếp tu hành
- Cái nợ chồng con
- Cái quạt
- Chùa Quán Sứ
- Chợ Trời Chùa Thầy
- Cảnh chùa ban đêm
- Cảnh thu
- Dệt cửu
- Dỗ người đàn bà khóc chồng
- Đá Ông Chồng Bà Chồng
- Đài Khán Xuân
- Đánh cờ
- Đánh đu
- Đèo Ba Dội
- Đền Sầm Đống
- Đồng tiền hoẻn
- Động Hương Tích
- Giếng thơi
- Hang Cắc Cớ
- Hang Thánh Hoá
- Hỏi trăng 1
- Hỏi trăng 2
- Khóc ông phủ Vĩnh Tường
- Khóc Tổng Cóc
- Không chồng mà chửa
- Kẽm Trống
- Làm lẽ
- Lũ ngẩn ngơ
- Mời trầu
- Nhớ người cũ
- Ốc nhồi
- Phường lòi tói
- Quán Khánh
- Quan thị
- Quả mít
- Sư bị ong châm
- Sư hổ mang
- Tát nước
- Thiếu nữ ngủ ngày
- Tranh tố nữ
- Trăng thu
- Trống thủng
- Tự tình I
- Tự tình II
- Tự tình III
- Vịnh cái quạt I
- Vịnh cái quạt II
- Cúc
- Mai
Chùm thơ chữ Nôm xướng họa cùng Chiêu Hổ
- Cặp xướng họa I
- Cặp xướng họa II
- Cặp xướng họa III
Tác phẩm nói về bà
- Hồ Xuân Hương của Bích Khê
- Hồ Xuân Hương của Xuân Hoàng
Nghệ thuật, giáo dục và vinh danh Hồ Xuân Hương
Nghệ thuật
Truyện ngắn: Chút thoáng Xuân Hương của Nguyễn Huy Thiệp.
Âm nhạc: Ca khúc “Bánh Trôi Nước” (2017), do nhạc sĩ Hồ Hoài Anh và Dương Đại Dương (Triple D) phổ nhạc, được thể hiện bởi ca sĩ Hoàng Thùy Linh trong chương trình Hòa âm Ánh sáng (mùa 2).
Phim: Nàng Xuân Hương trong Cổ tích Việt Nam 15, do Hãng phim Phương Nam sản xuất năm 2003, với diễn viên Hồng Ánh thủ vai Hồ Xuân Hương.
Chèo: Vở chèo Hồ Xuân Hương (1988), do Thùy Linh và Bùi Đức Hạnh soạn, Bùi Đắc Sừ đạo diễn.
Họa phẩm: Loạt tranh Minh họa thơ Hồ Xuân Hương của Bùi Xuân Phái, và họa phẩm Thi sĩ Hồ Xuân Hương của Phùng Di Thuần.
Tiểu thuyết: Tình sử Hồ Xuân Hương của Bùi Bội Tỉnh.
Giáo dục
Trong chương trình giáo dục tại Việt Nam, hai bài thơ “Bánh trôi nước” và “Tự tình II” đã được đưa vào giảng dạy trong sách giáo khoa lớp 7 tập 1, sách giáo khoa Cánh Diều lớp 10 tập 1, và lớp 11 tập 1 thuộc bộ sách giáo khoa cũ.
Tại các trường đại học lớn ở Việt Nam, sinh viên chuyên ngành Văn học Việt Nam cũng được học môn “Thơ Nôm Hồ Xuân Hương” để hiểu sâu hơn về di sản văn học độc đáo của bà.
Vinh danh
Nhiều địa điểm tại Việt Nam được đặt tên theo nhà thơ Hồ Xuân Hương, bao gồm:
- Phố Hồ Xuân Hương ở quận Hai Bà Trưng, Hà Nội.
- Đường Hồ Xuân Hương ở quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh.
- Phố Hồ Xuân Hương ở quận Hồng Bàng, Hải Phòng.
- Đường Hồ Xuân Hương ở Thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An.
- Đường Hồ Xuân Hương ở Sầm Sơn, tỉnh Thanh Hóa.
- Hồ Xuân Hương tại Đà Lạt.
- Đường Hồ Xuân Hương ở khu 1, phường Rạch Sỏi, thành phố Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang.
- Đường Hồ Xuân Hương ở quận Ngũ Hành Sơn, Đà Nẵng.
Ngày 23 tháng 11 năm 2021, tại Paris, Đại hội đồng UNESCO lần thứ 41 đã thông qua danh sách “Danh nhân văn hóa và sự kiện lịch sử niên khóa 2022–2023” để vinh danh và kỷ niệm các nhân vật lịch sử. Trong đó, hồ sơ kỷ niệm 200 năm ngày sinh của danh nhân Nguyễn Đình Chiểu và kỷ niệm 250 năm ngày sinh, 200 năm ngày mất của nữ sĩ Hồ Xuân Hương đã được thông qua cùng với 58 hồ sơ khác.
Hy vọng rằng những thông tin vừa chia sẻ đã giúp bạn hiểu rõ hơn về cuộc đời và di sản văn học của nhà thơ Hồ Xuân Hương, một biểu tượng văn hóa đặc biệt của Việt Nam. Chúng tôi chân thành cảm ơn bạn đã dành thời gian để tìm hiểu và quan tâm đến những giá trị văn hóa mà bà để lại. Mong rằng những kiến thức này sẽ tiếp tục truyền cảm hứng và góp phần vào việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa Việt Nam. Cảm ơn bạn đã quan tâm và ủng hộ!